روزه‌داري به بدن فرصت مي‌دهد تا اين چربي‌ها را بسوزاند و پس از پايان دوره روزه‌داري، به جاي آنها چربي تازه و مناسب‌تري را جايگزين كند. بويژه براي افرادي كه چربي زيادي در بدن خود ذخيره كرده‌اند، فرصت مغتنمي فراهم ميشود تا مقداري از چربي‌ها را براي توليد انرژي به مصرف رسانند و از اضافه وزن خود بكاهند. گرچه روزه حتي براي افراد لاغر نيز ميتواند مفيد باشد، ولي ذكر اين نكته ضروري است كه اگر فرد بسيار لاغر و يا داراي بيماري لطمه زننده و يا شرايط فيزيولوژيكي خاصي باشد كه طبق نظر پزشك، روزه‌داري منجر به صدمه‌زدن به بدن او ميشود، روزه‌داري به وي توصيه نمي‌شود.
بدن انسان براي زنده ماندن و انجام فعاليت‌هاي روزمره علاوه بر انرژي، به پروتئين‌ها نيز براي ساخت سلول‌هاي جديد (جايگزين سلول‌هاي مرده و نيز سلول‌هاي اضافه در زمان رشد و نمو) نياز دارد. اگر مقدار انرژي كه از كربوهيدرات‌ها (اعم از كربوهيدرات‌هاي ساده مثل قند و شكر و يا انواع پيچيده مثل نشاسته موجود در نان و برنج و سيب‌زميني و ذرت و جو) و چربي‌ها (اعم از انواع حيواني و يا گياهي شامل روغن‌هاي مايع و جامد) به بدن مي‌رسد كافي نباشد، بدن به ناچار به سوزاندن پروتئين‌هاي با ارزش روي مي‌آورد. افرادي كه در اثر داشتن رژيم‌هاي غذايي نادرست وزن زيادي را در مدتي كوتاه از دست مي‌دهند، در واقع عضلات خود را از دست داده‌اند. لازم به ذكر است پروتئيني كه در بدن از بين مي‌رود ممكن است مدت‌ها وقت و غذاي مناسب لازم باشد تا بتواند دوباره جايگزين شود. به همين دليل، اگر روزه‌داري براي افرادي منجر به سوخت شديد پروتئين‌هاي بدن شود، لازم است رژيم غذايي اين افراد به دقت مورد بازنگري و كنترل قرار گيرد.
هنگام روزه‌داري، سطح انسولين خون در طي روز پايين تر از روزهاي معمولي است. در واقع بدن از ذخاير انرژي خود يعني گليكوژن يا قند حيواني ذخيره شده در كبد و عضلات و همچنين از چربي موجود در بافت چربي براي تامين انرژي استفاده مي‌كند كه اينها موجب افزايش سطح انسولين خون نمي‌شوند و به همين دليل، هنگام روزه‌داري ميزان انسولين خون كمي پايين‌تر از روزهاي ديگر است. كاهش انسولين خون احتمال ذخيره چربي (شروع چاقي) و همچنين احتمال مقاوم شدن سلول‌ها به انسولين (كه خود زمينه‌ساز شروع ديابت است) را كاهش مي‌دهد. روزه‌داري علاوه بر اين كه منجر به استراحت دستگاه گوارش ميشود، سوخت وساز بدن را تنظيم مي‌كند و احتمال ابتلا به برخي بيماري‌ها از جمله افسردگي و استرس؛ افزايش فشارخون؛ ميگرن؛ افزايش وزن؛ بي‌خوابي؛ و گاها ديابت را كاهش مي‌دهد.
روزه‌داري با همه خوبي‌هايي كه دارد، در برخي موارد ميتواند صدماتي را به افراد بيمار بزند به همين دليل لازم است افرادي كه از بيماري يا مشكل خاصي رنج مي‌برند براي اطمينان از بي‌خطر بودن روزه‌داري با پزشك خود مشورت كنند.
ديابت و روزه‌داري
ديابت از جمله بيماري‌هايي است كه با توجه به ميزان شدت و هم چنين نوع آن، توصيه‌هاي متفاوتي براي روزه‌داري خواهد داشت. افراد مبتلا به ديابت كه دارو دريافت مي‌كنند، با توجه به شدت بيماري و بامشورت پزشك ممكن است مجاز به روزه‌داري باشند. در مبتلايان به ديابت غيروابسته به انسولين (ديابت نوع 2) كه داراي اضافه وزن بالا باشند (BMI بالاتر از 28 دارند) و با دريافت منظم دارو (بصورت 2 بار در شبانه‌روز) قندخون خود را كنترل مي‌كنند، روزه‌داري نه تنها مضر نيست بلكه ميتواند مفيد نيز باشد.
اما افراد ديابتي كه داراي شرايط خاصي هستند (با تشخيص پزشك) لازم است از روزه‌داري خودداري نمايند. از جمله اين افراد، مبتلايان به ديابت (چه از نوع وابسته به انسولين و چه غير وابسته به انسولين) هستند كه هنوز بيماري خود را كنترل نكرده‌اند و قند خون آنها هنوز به حد قابل قبولي نرسيده است.
همچنين مبتلاياني كه قندخون بالا داشته ولي هنوز از داروي خاص و هم چنين فعاليت بدني مناسب جهت درمان ديابت پيروي نمي‌كنند، مبتلايان به ديابت نوع 1 (وابسته به انسولين) كه در روز لازم است چند نوبت انسولين تزريق كنند و ديابتي‌هاي مبتلا به عفونت هم مي‌بايست براي اطمينان از توانايي روزه‌داري با پزشك مشورت كنند.
افراد مبتلا به پرفشاري خون كنترل نشده و هم چنين آنژين (نوعي بيماري قلبي) درمان نشده، كساني كه سابقه كتواسيدوز (افزايش اجسام كتوني درخون و ادرار) دارند و در ضمن افرادي كه در طول روز 2 بار يا بيشتر به افزايش قندخون (هيپرگليسمي) ياكاهش آن (هيپوگلسيمي) دچار ميشوند هم جزو اين دسته از افراد محسوب ميشوند. اگر فرد دچار تعريق، عرق سرد و تپش قلب شود، اين نشانه افت قند خون است كه در اين صورت بايد روزه باز شود.
به طور معمول به خانم‌هاي باردار و يا شيرده مبتلا به ديابت و افراد سالخورده مبتلا به ديابت هم توصيه ميشود كه حتما با پزشك مشورت كنند.
توصيه‌هايي براي روزه‌داران ديابتي
بطور كلي افزايش دريافت مواد غذايي پرچرب و پركربوهيدرات و پرخوري در طول اين ماه در افراد ديابتي، منجر به افزايش قند خون و بالا رفتن وزن خواهد شد. بنابراين بيماران ديابتي در طول روزهاي ماه رمضان مانند روزهاي معمولي بايد از دريافت كالري بيش از حد و هم چنين مواد غذايي حاوي كربوهيدرات ساده مانند قند و شكر بپرهيزند.
خوشبختانه انجام فعاليت بدني سبك يا متوسط در افراد مبتلا به ديابت غيروابسته به انسولين، عارضه‌اي نخواهد داشت. اما بهتر است بطور كلي و در طول ساعات روزه‌داري حتما قندخون در اين افراد چندين نوبت بررسي شود.
همچنين وزن فرد بايد در طول ماه رمضان روزانه كنترل شده ودر صورت هر گونه كاهش وزن شديد يا افزايش وزن بيش تر از 2 كيلوگرم، حتما با پزشك مشورت شود.
افراد ديابتي بايد در صورت احساس هر گونه علايم ناشي از كاهش يا افزايش شديد قندخون، روزه را باز كنند.
فراموش نكنيد بعد از پايان ماه مبارك رمضان ميزان و نوع داروي مصرفي و هم چنين رژيم غذايي به حالت قبل ازماه رمضان برمي‌گردد.
براي ديابتي‌ها خوردن سحري يك اصل است بنابراين اگر براي خوردن سحري بيدار نشدند، بهتر است از روزه گرفتن در آن روز منصرف شوند؛ زيرا در چنين حالتي احتمال پايين افتادن قند خون وعوارض ديگر افزايش مي‌يابد. از طرفي ديگر، اگر بعد از افطار قند خون بالاي ۲۵۰ باشد، لازم است شب بعد ۲۰ درصد از كالري دريافتي كم شود. اگر هنگام سحر نيز قند خون بالاي ۲۰۰ باشد، بايد از غذاي سحري در دفعات بعدي ۲۰ درصد كم شود. چنانچه قند خون بالاي ۳۵۰ باشد، توصيه ميشود اصولاً روزه نگيرند.
همچنين چنانچه مصرف قرص فراموش شود (خصوصاً در صورتي كه معمولاً قند خون بالاست)، بهتر است آن روز را روزه نگيرند.
در نهايت بيماران ديابتي كه به نحوي دچار عوارض مزمن ديابت بر كليه‌ها، چشم، قلب و... شده‌اند، هر چند ممكن است با روزه گرفتن دچار مشكل حادي نشوند، ولي براي پيشگيري از پيشرفت عوارض مزمن بهتر است روزه نگيرند و يا با متخصص مربوطه مشورت كنند.
روزه داري، عيوب انكساري چشم را تشديد نمي‌كند
روزه‌داري، عيوب انكساري چشم (نزديك بيني و دوربيني) را تشديد نمي‌كند به جز در موارد نادري مثل نزديك بيني شديد با نمره عينك بالاتر از 18، در موارد ديگر منعي براي روزه‌داري وجود ندارد. در افراد مبتلا به نزديك بيني شديد با نمره عينك بالاتر از 18، در اثر روزه‌داري تغذيه عصب بينايي مختل ميشود و به همين دليل متخصصان چشم به اين افراد توصيه مي‌كنند، روزه نگيرند.
بيماران مبتلا به آب سياه با فشار طبيعي دسته ديگري از بيماران چشمي هستند كه روزه‌داري براي آنان ممنوع است. شايد براي شما هم پيش آمده باشد كه در ايام روزه‌داري دچار تاري ديد شده‌ايد بد نيست بدانيد تاري ديد كه در برخي از افراد روزه‌دار ايجاد ميشود، ارتباطي به عيوب چشم نداشته و عموما به دليل كم‌خوني، كاهش قند خون، افت فشار خون و يا ناشي از اختلالات خون رساني به چشم و مغز است.
روزه و سلامت رواني
روزه‌داري در بيماران مبتلا به افسردگي و بيماري‌هاي خفيف علاوه بر انجام فريضه ديني، به عنوان يك شيوه روان درماني و تغيير رفتار محسوب شده و سلامت رواني را تقويت مي‌كند. روزه‌داري همچنين قدرت اراده و تصميم‌گيري و توان اجرايي اين بيماران را نيز افزايش مي‌دهد. البته بيماران مبتلا به اختلالات رواني، علاوه بر تغذيه مناسب در ايام روزه‌داري، بايد برنامه‌ريزي خاصي براي مصرف داروهاي خود در افطار و سحر نيز داشته باشند. لازم به يادآوري است چنانچه اين بيماران در طي مراحل بهبود از تغذيه مناسب برخوردار نباشند، از نظر مكانيسم‌هاي تطابق رواني ضعيف‌تر عمل كرده و به خوبي نمي‌توانند با تغييرات حاصله از نظر سبك زندگي روزانه در اين ماه كنار بيايند؛ در نتيجه با عود و يا تشديد علائم بيماري مواجه ميشوند كه به همين دليل توصيه ميشود اين قبيل بيماران از روزه‌داري مستمر يك ماهه خودداري كنند.
بيماران كليوي مجاز به روزه‌داري نيستند
با توجه به اين كه در ماه مبارك رمضان، افراد در معرض كم آبي شديد قرار گرفته و مواد زائد با غلظت بالا در ادرارشان دفع ميشود، بنابراين در اين ماه براي پيشگيري از تشكيل سنگ‌هاي كليه و سيستم ادراري، بايد مبادرت به مصرف مايعات بيشتري در سحر و افطار كنند. درعين حال، افرادي كه تشكيل سنگ‌هاي ادراري در آنها فعال بوده و بيش از دو سنگ ادراري ظرف مدت 6 ماه داشته‌اند يا هم اكنون داراي سنگ ادراري هستند، بهتر است براي روزه گرفتن حتما با پزشك خود مشورت كنند؛ اما روزه‌داراني كه فقط يك نوبت سنگ ادراري درمان شده داشته‌اند، به شرط مصرف آب فراوان بين افطار تا سحر مي‌توانند روزه بگيرند، هر چند ضروري است كه اين افراد كماكان تحت نظر پزشك متخصص باشند.
به بيماران كليوي (سنگ‌ساز)، توصيه ميشود، در طول روزه‌داري از انجام فعاليت‌هاي فيزيكي سنگين و قرار گرفتن درشرايطي كه دچار تعريق ميشوند، خودداري كنند و در طول شب براي رقيق كردن ادرار و شستشوي كليه‌ها مايعات فراوان بنوشند؛ حتي‌الامكان حجم غذاي دريافتي را كمتر كرده و به خصوص در مواقع سحر، غذاي سبك و آب زياد بنوشند. مصرف غذاهاي حاوي املاح سنگ‌ساز (مانند نوشابه‌هاي گازدار، غذاهايي با منشا حيواني كه به علت دارا بودن فسفات زياد، دفع كلسيم از ادرار را افزايش مي‌دهند) و غذاهاي حاوي اگزالات (از قبيل كاكائو، چاي پررنگ، آجيل و سبزيجاتي مانند، اسفناج، كلم، ريواس و گوجه فرنگي) را كاهش دهند.
همچنين بيماران كليوي كه تحت درمان دياليز هستند، بايد از روزه گرفتن خودداري كنند. با توجه به اين كه بيماران دياليزي قدرت تطابق پرخوري و كم‌خوري را ندارند و بيشتر اوقات هم كم‌اشتها هستند، از نظر پزشكي، قادر به روزه گرفتن نيستند.
روزه براي مبتلايان به چاقي
برخي از مبتلايان به اضافه وزن، به منظور لاغر شدن، تحت رژيم‌هاي درماني هستند و با آمدن ماه مبارك رمضان دچار سردرگمي ميشوند، زيرا محدوديت‌هاي ويژه غذايي آنان، زمان‌بندي خاصي را مي‌طلبد كه در ماه مبارك اين زمان‌بندي‌ها به هم مي‌خورد. لازم به ذكر است كه رژيم غذايي اين گونه افراد تغيير اساسي پيدا نمي‌كند و تنها با چند جابه‌جايي ساده و رعايت چند مساله مهم به همان نتايج دست خواهند يافت.
در واقع اين افراد همان مقدار مواد غذايي رژيم خاص خود را دريافت مي‌كنند؛ ولي ساعات دريافت غذا تا حدودي تغيير مي‌كند. بنابراين توصيه ميشود صبحانه معمول روزهاي غير روزه‌داري را در افطار صرف كنند و با فاصله قابل قبولي شام را بر اساس روزهاي معمول (غيرروزه‌داري) صرف كنند. ضمنا ناهار روزهاي معمول، در ايام روزه‌داري به سحري منتقل ميشود. بهترين زمان براي دريافت ميان وعده‌هاي روزهاي معمول (شامل آنچه كه قبل از ظهر و عصرانه صرف مي‌شد) نيز، بين افطار و زمان خواب است.
براي اين افراد بهتر است فعاليت بدني آهسته هرگز فراموش نشود، حتي در ايام ماه مبارك رمضان. بعد از افطار شما ميتوانيد به فعاليت‌هاي سبك بپردازيد چرا كه انجام ورزش در طول روز موجب از دست دادن انرژي و تعريق گرديده و به نوبه خود ميتواند سبب ضعف، بي‌حالي و سرگيجه شود. انجام پياده روي آهسته و پيوسته پس از افطار علاوه بر مصرف كالري، با ايجاد حركات عضلات شكم موجب به حركت واداشتن دستگاه گوارش و كمك به هضم مواد غذايي خورده شده ميشود.
روزه‌داري براي افراد لاغر به شرطي مجاز است كه غذاي كافي را در وعده‌هاي افطار تا سحر دريافت كنند، بايد توجه داشت استفاده از مواد خيلي شيرين مانند زولبيا، باميه، شيريني و كيك به هنگام سحر به اشتها لطمه زده و تنها مدت زمان كوتاهي قند خون فرد را بالا نگه مي‌دارند، بنابراين هنگام سحر بهتر است از غذاهايي مثل سبزيجات، ميوه، مغزهاي گياهي، پنير، گردو، نان، گوجه‌فرنگي، خيار، ميزان مناسب چاي يا آب ولرم استفاده شود.
روزه‌داري در 8 هفته اول بارداري ممنوع
زنان در سه ماه اول بارداري به‌ويژه 8 هفته اول به دليل تشكيل سلول‌هاي مغزي جنين نبايد روزه بگيرند. پس از آن نيز يك خانم باردار تنها در صورتي ميتواند روزه بگيرد كه فعاليت روزانه كمي داشته و آزمايش‌هاي خون و ادرار او نيز طبيعي باشد. خانم‌هاي شيرده از ماه دوم شيردهي در صورتي كه كاهش شير در آنها اتفاق نيفتد و احساس ضعف و بي‌حالي شديد يا سردرد و عوارض مشابه نداشته باشند، مي‌توانند همزمان روزه بگيرند.
روزه‌داري در مبتلايان به نقرس و صرع
غذا نخوردن، روزه‌داري‌هاي طولاني و رژيم‌هاي كم كربوهيدرات به دليل ايجاد حالت كتوز ميتواند موجب تسريع حملات نقرس شوند. اين بيماري حتي گاهي منجر به جراحي ميشود. با پيشرفت بيماري، علائم سريع‌تر و براي مدت طولاني‌تر بروز مي‌كنند. براي جلوگيري از تشديد بيماري، عموما (طبق توصيه متخصص) به اين بيماران توصيه ميشود، روزه نگيرند.
افراد مبتلا به صرع كه بايد قرص‌هاي ضد تشنج استفاده كنند، نمي‌توانند روزه بگيرند، زيرا ممكن است در طول روز دچار كاهش كلسيم يا قند خون شده و تشنج كنند.
كم خوني و روزه‌داري
كساني كه سطح شاخص‌هاي خوني آنان پايين مرز محدوده طبيعي است، چنانچه شدت كم‌خوني در حدي باشد كه نيازمند دريافت مكمل آهن در چند نوبت باشند، كاهش دريافت مواد مغذي در ماه رمضان ممكن است ميزان اين شاخص‌ها را باز هم كاهش دهد بنابراين روزه‌داري به اين افراد توصيه نمي‌شود.
كساني كه مبتلا به كم‌خوني خفيف تا متوسط هستند بايد به كيفيت غذاي مصرفي خود در اين ماه توجه بيشتري كنند و مصرف مواد غذايي غني از آهن و پروتئين به‌ويژه (گوشت قرمز) را افزايش دهند. همچنين مصرف ميوه‌هاي خشك به خصوص زردآلو و تمشك و مصرف آجيل خام (مانند پسته و بادام) براي آنها مفيد است. اين افراد بايد از مصرف چاي تا 2 ساعت بعد از غذا به‌ويژه پس از مصرف مواد غذايي غني از آهن پرهيز كنند.
كاهش آمار سكته قلبي در ايام روزه‌داري
پزشكان معتقدند در اين ماه به دليل آن‌كه افراد از پرخاشگري، رفتارهاي تهاجمي، استرس و هيجان، كشيدن سيگار و مصرف چاي و قهوه دوري مي‌كنند، امكان بروز سكته قلبي در آنها كاهش مي‌يابد. وضعيت رفتار و تغذيه افراد، دو عامل مهم جهت حفظ سلامتي فرد در طول ماه مبارك رمضان است.
حدود 20 روز پس از شروع ماه مبارك رمضان ميزان «هموسيستئين»، اصلي‌ترين عامل بروز سكته قلبي در خون افراد به‌شدت كاهش مي‌يابد. از طرف ديگر، ميزان كلسترول خوب (HDL) نيز افزايش يافته و غلظت خون هم در حد طبيعي قرار مي‌گيرد. كاهش ميزان تري‌گليسيريد‌ها و كلسترول بد (LDL) از ديگر اثرات مثبت ناشي از روزه‌داري در اين افراد خواهد بود. از طرفي روزه به كاهش پرفشاري خون كمك مي‌كند. افراد مبتلا به پرفشاري خون، بايد در طول روز، فشار خود را بررسي كنند. اگر در طول روز، بيمار دچار تغيير يا بالا رفتن فشار خون شود، نبايد روزه بگيرد، اما اگر در طول روز فشار خون فرد تغيير نكرد، روزه گرفتن منعي ندارد.
بيماران قلبي ـ عروقي بايد طبق يك رژيم غذايي خاص روزه بگيرند و از مصرف غذاي سنگين در افطار خودداري كنند و درعين حال رژيم پايين آورنده فشار خون تجويز شده توسط مشاور تغذيه را رعايت نمايند. علاوه بر اين، عدم استفاده از غذاهاي نفخ‌آور (مانند حبوبات و شير در افرادي كه مدت زمان طولاني شير مصرف نكرده‌اند) و پرهيز از استرس براي اين بيماران توصيه ميشود. اين افراد براي تنظيم ميزان داروي مورد نياز خود با مشورت پزشك مي‌توانند از داروهايي با اثر درازمدت استفاده كنند و مصرف داروهاي ديورتيك را كاهش دهند.
منبع
عوامل بی حوصلگی