یوگا درمانی

يوگا معاني مختلفي دارد؛ آن را به معناي «اتحاد و وصال»، «رويت و نظاره» و «كنترل و به زير يوغ در آوردن» به كار برده‌اند. از لحاظ تاريخي سابقه معرفت و سلوك يوگا را تا دو منبع كهن تمدن دره سند و تمدن ودايي مي‌توان رديابي كرد.

براساس كشفيات باستان‌شناسان، تمدن دوره سند لااقل قدمتي بالغ بر  سال پيش از ميلاد دارد. اين تمدن كهن اولين بار در محلي به نام موهنجو درو (تپه مردگان) در دره لركنه (Larkana) در پاكستان امروزي پيدا شد. بعدها قسمت‌هاي ديگري از اين تمدن در منطقه‌اي به نام هرپا ( Harappa) در فلات پنجاب كشف شد. اين تمدن در منطقه وسيعي گسترده بود و از فلات پنجاب و سند تا راجستان شمالي و ناحيه كتيهاور (Kathyavar) در هند غربي را در بر مي‌گرفته است.

بعدها پيش آهنگ اين تمدن را در آبادي‌هاي كوهپايه‌اي بلوچستان يافتند كه به نام فرهنگ نال و كولي(Nal  Kulli) مشهورند اما عصر ودايي را با ورود بعضي طوايف آريايي به شمال هند از حدود 1500 تا 500 سال پيش از ميلاد تخمين زده‌اند.

اصولا در تمدن ودايي، بيشتر تقديس قواي طبيعي و توصيف نيروهاي شگفت هستي به چشم مي‌خورد.
اين توصيفات در 4 كتاب به نام‌هاي ريگ ودا، ساماودا،  ياجور ودا و آتاروا ودا نوشته شده‌اند كه ظاهرا مجموعه‌اي تنظيم شده بر اساس كشف و شهود روشن بنيان «ريشي‌ها» بوده‌اند.

يوگا به عنوان علم جامع كيهاني مطرح شده است. بنا به روايت و دلايل علمي مطرح شده در كتاب‌هاي ارابه خدايان و طلاي خدايان، كيهان نوردان باستاني از ديگر كرات سماوي به زمين آمده و با انسان زميني ارتباط برقرار كرده‌اند. حاصل اين ارتباط پيدايش علوم جامعي بوده كه پيشرفت انسان‌هاي آن موقع را به همراه داشته است. يوگا يكي از همين علوم كيهاني است كه در آسياي ميانه به وجود آمده و چكيده‌هاي آن طي 8 هزار بيت در كتاب اوپانيشاد بتدريج در سراسر جهان بخصوص هندوستان نشر و انعكاس يافت. منظور و مقصود از اين فنون،رسيدن و غرق شدن در عميق‌ترين خواسته‌هاي اصيل خويش يعني سرور و آرامش ناب (آناندام) توسعه ديد درون و امكان رويت اشياء در ميدان‌هاي مختلف آگاهي يا آگاهي ناب (چيتام) و سرانجام درك حقيقت خويش يا حقيقت ناب (ساتيام) بود.

اولين كسي كه اصول يوگا را به صورت قابل استفاده براي همگان مدون ساخت، پاتانجلي هندي است. وي يوگا را به 8 مرحله تقسيم كرد. اعتقاد پاتانجلي اين بود كه انسان پيش از زدودن ناخالصي‌ها و ناپاكي‌ها نمي‌تواند طالب وصل معبود در رسيدن به مقصود باشد و تنها با تفكر و تعمق در احوال جهان و زير پا گذاشتن آز، حرص و شهوات است كه مي‌تواند به تربيت و تعالي روح خود بپردازد. طريقت يوگا مراحل هشتگانه را فرآروي يوگي (كسي كه به يوگا مي‌پردازد) گذاشته تا با اجراي آنها به مقصود برسد. اين مراحل عبارتند از: ياما، نياما، آسانا، پراناياما، پراتيهارا، دهارانا، ديانا سامادهي.مطمئنا ‌برخلا‌ف تصور عده اي از افراد جامعه براي رسيدن به اين وادي و سير وسلوك در اين طريقت نيازي به اين نيست كه فرد دين آباء و اجدادي خويش را رها سازد و به آيين و مذهب جديدي بپيوندد؛ بلكه هر كس با هر اعتقاد و فرقه و آئيني مي‌تواند به اين تكنيك‌ها و روش‌ها عمل نمايد و با درك تكنيك‌هاي باستاني يوگا بياموزد كه چگونه حساسيت خود را از سطح جسم و پوست به سطحي عميق تر يعني ذهن، اندام و غدد داخلي منتقل كند.

آموزه‌هاي يوگا

مثبت انديشي، اساسي‌ترين ركن: براي رهايي از رنج‌هاي روحي و جسماني خطي فرضي را در ذهن خود تصور كنيد كه در يك سوي آن تفكر مثبت و در سوي ديگر تفكر منفي و حد وسط آن حالت خنثي قرار دارد. با انجام تكنيك‌هاي يوگا، مي‌توان ذهن را هنگام روبه رو شدن با مشكلات از قسمت خنثي به سمت راست اين خط كه تصور مثبت قرار دارد هدايت كرد. در اين حالت به مدد مثبت‌انديشي، فرد آمادگي لازم را براي حل مشكلات مادي و روحي خود مي‌يابد و را‌ه‌حل‌هاي متعددي براي روبه‌رويي با معضلات به نظر او مي‌رسد. اين وضعيت شرايطي را براي انجام‌دهنده تكنيك‌هاي يوگا فراهم مي‌سازد كه مشكلاتي را كه به نظر او بزرگ و حل نشدني مي‌آمدند، حل شدني و عاري از هرگونه نگراني تصور كند.

توجه به عملكرد چاكراها: چاكراها جايگاه دريافت انرژي و تعميم آن به كل ارگانيسم بدن هستند. برخي از كارشناسان ورزش يوگا بر اين باورند كه در بدن انسان بيش از 72 هزار چاكرا وجود دارد. ولي همه آنها براين باورند كه از اين ميان 7 چاكرا مهم‌ترين‌اند. اين 7 چاكرا در انتهاي ستون فقرات، اطراف ناف، در ناحيه قلب، در گلو به همراه غده تيروئيد، بين ابرو و در قسمت فوقاني سر قرار دارند.

رفع خستگي عضلات: آموزش‌هاي هتها يوگا (Hatha Yoga) تكنيك‌هاي يوگا را به حدود 200 حركت محدود مي‌كند كه از اين ميان 32 تكنيك را براي انسان مفيد مي‌داند. تكنيك‌هاي يوگا نه تنها جسم و روح انسان را به طور كامل ورزش مي‌دهد، بلكه با انجام تمرينات يوگا، ماهيچه‌ها، مفاصل و اعصاب قوي مي‌شوند و خستگي از تن انسان رخت بربسته و به آرامش دروني مي‌رسد. تمرينات يوگا را بايد منظم و در يك زمان مشخص انجام داد. هنگام اين تمرينات بايد توجه داشت كه هدف، نيل به آرامش دروني است. اين تمرينات بايد با حالتي شاد شروع شود و از هرگونه شتابزدگي در اين زمينه اجتناب كرد. تمرينات يوگا در صبح مفاصل سفت بدن را بعد از خواب شبانه نرم و انعطاف‌پذير مي‌كند و گردش خون را متعادل مي‌سازد. از سوي ديگر حركات يوگا در بعدازظهر توان انسان را براي تحمل تنش‌هاي ناشي از فعاليت‌هاي اجتماعي و مشكلات خانوادگي بيشتر مي‌كند و سبب آرامش دروني مي‌‌شود.

تنفس صحيح: دم عميق، اكسيژن كافي را به‌عنوان ماده حيات بخش به بدن مي‌رساند و بازدم طولاني استرس را فرو مي‌نشاند.

تغذيه مناسب: افرادي كه در كلاس‌هاي يوگا شركت مي‌كنند، بايد از يك رژيم غذايي سالم پيروي كنند و تا حد امكان از ميوه‌ها، سبزي‌ها، حبوبات، گردو و بادام خام، تخمه كدو و آفتابگردان، مواد لبني و نان سبوس‌دار مصرف نمايند. اين مواد غذايي نه تنها انرژي‌زا و نشاط آورند، بلكه خلق و خوي انسان را آرام و عاري از تنش‌هاي فكري مي‌كند. از همين‌رو، براي گرفتن نتيجه بهتر از تمرينات يوگا توصيه مي‌شود از خوردن گوشت زياد بخصوص گوشت قرمز، غذاهاي چرب و سرخ‌شده، شيريني‌ها و انواع كنسرو و غذاهاي آماده (fast food) اجتناب شود. حداقل 2 ساعت پيش و يك ساعت پس از انجام تمرينات يوگا نبايد غذا مصرف كرد.

يوگا براي چه كساني مفيدتر است؟

افرادي كه در يكي از اين مراحل زندگي به سر مي‌برند يا دچار يكي از اين اختلالات هستند، بيشتر از ديگران از يوگا سود مي‌برند:

بارداري: محققان ايتاليايي بر پايه مطالعات جديد خود به اين نتيجه رسيده‌اند كه يوگا ورزشي مطمئن براي زنان باردار محسوب مي‌شود.

نتايج به دست آمده از بررسي‌هاي اخير نشان مي‌دهد، علاوه براين كه يوگا درد را در زنان باردار كاهش مي‌دهد، از تولد نوزادان نارس و كم‌وزن جلوگيري مي‌كند. گفته مي‌شود مادراني كه تمرين‌هاي يوگا انجام مي‌دهند، نوزاداني با قد و وزن بيشتر به دنيا مي‌آورند. برخي محققان نيز بر اين باورند كه يوگا از بروز ناراحتي‌هاي عصبي در دوران بارداري و پس از آن جلوگيري خواهد كرد.

فيبروميالژيا: اين اختلال وضعيتي است كه ريشه در بافت‌هاي پيوندي بدن دارد و باعث التهاب و سوزش در تاندون‌ها و رباط‌هاي بدن مي‌شود. افراد مبتلا به اين مشكل، علاوه بر درد ناشي از آن، دچار بي‌خوابي يا كم‌خوابي شده و اين مساله منجر به ايجاد خستگي شديد در آنها و رفته رفته منجر به بروز افسردگي و اضطراب در بسياري از مبتلايان مي‌شود. در بيشتر اوقات اين مشكلات تشديد شده و مبتلايان دچار ضعف جسماني شديد شده و حركت كردن برايشان بسيار دشوار مي‌شود.

تمرينات يوگا، ميزان خستگي و درد عضلاني در مبتلايان به اين اختلال را كاهش مي‌دهد. همچنين يوگا باعث تقويت خواب و قدرت تمركز مي‌شود. با اين كه برخي از انواع پرفشارتر تمرينات ورزشي باعث بدتر شدن علائم اين بيماري در مبتلايان مي‌شود، يوگا كه ورزشي كم‌فشار است بافت‌هاي پيوندي بدن را تقويت كرده و دامنه حركت وسيع‌تري را براي فرد ايجاد مي‌كند. يوگا نبايد به هيچ عنوان باعث خستگي بيش از حد شاگردان شود، اما تمرين طولاني مدت با روند پيشرفت كند، بسياري از علائم اين بيماري را به تدريج در فرد از بين مي‌برد.

فشار خون بالا: براي بسياري از افراد، يوگا فشار خون و ميزان استرس را پايين مي‌آورد. يوگا همچنين به بازگرداندن قابليت ارتجاعي رگ‌هاي خوني نيز كمك مي‌كند و اين مساله احتمال آسيب را در افراد مبتلا به فشار خون پايين مي‌آورد. فعاليت‌ها و تمرينات تنفسي به پايين آوردن سطح استرس بدن كمك مي‌كند؛ البته تحت كنترل پزشك بودن بيمار از نظر فشار خون نبايد ناديده گرفته شود. در واقع يوگا به كنترل بهتر فشار خون و بروز كمتر عوارض عروقي كمك مي‌كند، ولي درمان فشار خون بالا محسوب نمي‌شود.

اسكوليوز: اين بيماري وضعيتي است كه در آن، ستون مهره‌ها دچار خميدگي مي‌شود. تاثيرات ناشي از اين مشكل بسيار جدي و دشوار است و با تغيير مركز ثقل بدن، توازن آن را برهم مي‌زند. اين وضعيت ممكن است بسيار دردناك باشد، اما براي بسياري از افراد مبتلا به اين مشكل، يوگا مفيد است. انجام حركات كششي و تقويت عضلات اهميت زيادي دارد. اين مساله به كاهش درد و سختي‌اي كه اين مشكل در بدن ايجاد مي‌كند كمك مي‌نمايد. بايد پاها با حمل كردن بخشي از وزن، توانايي متعادل كردن فشار وارد بر ستون مهره‌ها را داشته باشند. همچنين، وضعيت قرارگيري پاها براي حفظ تعادل اهميت بسزايي دارد.

چاكراها جايگاه دريافت انرژي و تعميم آن به كل ارگانيسم بدن هستند. برخي از كارشناسان ورزش يوگا بر اين باورند كه در بدن انسان بيش از 72 هزار چاكرا وجود دارد. ولي همه آنها براين باورند كه از اين ميان 7 چاكرا مهم‌ترين‌اند. اين 7 چاكرا در انتهاي ستون فقرات، اطراف ناف، در ناحيه قلب، در گلو به همراه غده تيروئيد، بين ابرو و در قسمت فوقاني سر قرار دارند.

بايد در نواحي عضلات شكم، تقويت قدرت صورت گيرد تا از كار بيش از حد عضلات پشت كه ممكن است منجر به سفت و سخت شدن و درد گرفتن آن شود، جلوگيري به عمل آيد. نكته آخر تنفس است. به سبب خميدگي و انحناي ستون مهره ها، معمولا ششي كه در آن سمت قرار دارد به ميزان كافي تنفس نخواهد گرفت. با توجه به اين مساله فرد بايد سعي كند يكي در ميان از هر طرف نفس بكشد تا سينه باز شده و توازن بيشتري در بدن ايجاد شود.

سالمندي: تحقيقات نشان داده است روش خاصي از يوگا به نام روش آيگنار‌ (lyegnar) به حفظ تعادل در زنان بالاي 65 سال كمك مي‌كند و به اين ترتيب احتمال زمين خوردگي آنان را كاهش مي‌دهد. محققان آمريكايي مي‌گويند، يك برنامه 9 هفته‌اي يوگا در زنان سالمند توانايي گام برداشتن، انعطاف‌پذيري حركتي در اندام‌هاي تحتاني بدن و تعادل اين گروه به هنگام راه رفتن را افزايش مي‌دهد. همچنين آزمايشي كه در بنياد كليولند روي 70 نفر از سالمندان بالاي 55 سال داراي اختلالات اعصاب خفيف تا متوسط انجام شد، نشان‌دهنده تاثير تمرينات يوگا بر متغيرهاي روان‌شناختي است. در اين آزمايش سالمندان به طور تصادفي به 2 گروه تقسيم شدند. يك گروه به مدت 12 هفته و هفته‌اي 2 بار به انجام تمرينات ساده يوگا پرداختند و گروه ديگر در همين مدت به انجام تمرينات ورزشي همراه با موسيقي پرداختند. وضعيت باليني دو گروه در زمينه‌هاي اضطراب، افسردگي، پرتنشي، احساس خستگي، عصبانيت و اختلالات خواب پيش و پس از انجام تمرينات و همچنين 12 هفته بعد از خاتمه تمرينات (به عنوان پيگيري) بررسي شد؛ نتايج نشان داد گروهي كه تمرينات ساده يوگا را انجام مي‌داد، در تمام زمينه‌هاي ياد شده در مقايسه با ديگر گروه تمرينات ورزشي همراه با موسيقي بيشتر بهبود يافته بود.

اختلالات اضطرابي: شايد موثرترين كاربرد يوگا در درمان بيماري‌ها همين مورد باشد. اختلالات اضطرابي به مجموعه‌اي از بيماري‌هاي روانپزشكي اطلاق مي‌شود كه از حملات هراس و انواع فوبيا‌ها تا وسواس را در خود جاي داده است. در مديتيشن از طريق تمركز، فرد توجه خود را روي تنفس، تصوير واقعي يا خيالي، يكصدا، كلمه يا عبارتي كه به آرامي يا با صداي بلند تكرار مي‌شود (مانترا) يا بر حركات مشخصي مانند حركات تاي‌چي، يوگا و چي‌كونگ متمركز مي‌كند. به دنبال تمركز، نگراني و اضطراب محو مي‌شود و احساس آرامش جاي آن را مي‌گيرد. اين آرامش اثرات فيزيولوژيك مفيدي بر بدن دارد.

بيماري‌هاي مرتبط با استرس: مجموعه‌اي از بيماري‌ها شامل التهاب و زخم معده، سوءهاضمه، برخي بيماري‌هاي پوستي نظير درماتيت آتوپيك، پمفوليكس و ليكن سيمپلكس كرونيكوس، ارتباط ثابت شده از لحاظ علمي با استرس دارند. به نظر مي‌رسد يوگا و كليه رفتار درماني‌ها و ورزش درماني‌هاي موثر بر كاهش استرس بتواند بر كاهش شدت و بروز اين بيماري‌ها موثر باشد.

اضافه‌وزن: محققان به اين نتيجه رسيده‌اند اغلب افرادي كه اضافه‌وزن دارند و در سنين 60 - 50 سالگي به تمرينات يوگا مي‌پردازند، بعد از گذشت 10 سال تمرين حدود 4 - 3 كيلوگرم از وزن خود را از دست مي‌دهند، در حالي كه ساير افراد مشابه كه تمرينات يوگا نمي‌كنند، در اين مدت بيش از 6  5 كيلو به وزن آنها اضافه مي‌شود. اين تحقيق نتيجه بررسي اطلاعات مربوط به 15 هزار و 500 نفر از افرادي بوده است كه بين 50 تا 57 سال داشته‌اند.

نتيجه اين تحقيقات در نسخه ماه جولاي/ آگوست مجله
 Alternative Therapies in Health and Medicine منتشر شده است. در اين مقاله همچنين آمده است افرادي كه به سمت يوگا مي‌روند، معمولا از خوردن غذاهاي آماده و تنقلات پرهيز مي‌كنند، چراكه آنها مي‌خواهند به بدن خود احترام بگذارند.

منبع